Ємнєд хєршєє vнэн нэрээр нь нэрлэе

Жараад оны дундуур Алтай хотод баахан хятад барилгачид ажилладаг тэднийг жунгаа нар цуварч явна гэдэг сэн.
1949 онд Мао Цзе Дуны коммунистууд Чан Кай Шийн гоминдан намыг ялж Жунго улсыг тунхаглахад манайхан бодлогогvйгээсээ БНХАУ буюу Хятад улс гээд нэрлэчихжээ. Жун го гэдэг нэрийг орчуулаад хятад болсон юм биш.
Энэ нь Кунзын Жуньон буюу дундыг баримтлах зарчим, тариалан тєвийн vзлийг тусгасан Жун-дундад Го-улс гэсэн утга бололтой. Тvvнийг нь манаЙ эгэл жирийн хvмvvс жунгаа гэж дууддаг асанж. Тvvх сєхвєєс овог мэргэд маань Нанхиад хэмээн нэрлэсэн байдаг. Уг vг нь тэр vндэстний хэлээр Наньцзы буюу ємнєд нутгийнхан гэсэн утга бєгєєд зориуд Нанхиад хэмээн монгол дуудлагаар тvvхчилжээ. Ухаант сэцлэгчдийн нэгэн А.Амар гуай "Монголын тvvх"-дээ энэ нэрийг хуудас бvрийдээ заасан буй. Учир юун хэмээвээс Хитад (хятад) гэдэг нь Монголчууд бєгєєд ийм овогтон Дундговь, Завхан, Хєвсгєл зэрэг олон аймагт буй бєгєєд шар хитад овогтон миний нутаг Алтайн Дэлгэр суманд байх жишээтэй тvгээмэл тархсан туvхтэй юм байна.

Энэхvv Хитад гэдэгт Найман Хэрээд, Тайчууд, Шивэй, Урианхай, Мэргид, Татар, ЭлжиТэн, Жалайр, Монгол зэрэг олон аймгууд ч хамаарах бєгєєд учир нь тэд VIII-X зууны vеийн бидний євєг хятан /кидан/ гvрнийг бvрдvvлж байсан билээ. Бас Дундад азид ноёрхлоо тогтоож (1131-1212 он) асан Хар Хятан гvрнийг vндэслэгч нь Авууж хааны найм дугаар vеийн ач Елюй Даши тvvнийгдагасан кидан тvмэн билээ. Энэхvv Нанхиадыг хааж байсан хятан /д/ нарыг цаана нь буй тэс єєр хэл соёлтой vндэстэн Цин, Хан, Тан, Сvн... зэрэгтэй хутгасан нь зээр гэхийг бєєр гэсэнтэй адил аж. Хятануудын олон тоо нь Хятад болно. "Монгол хэлтнvvдийн найман мянган оны тvvхийн мєрдєлт" (Зохиогч Чандмана, Тэнгис) гэдэг номыг сєхвєєс дэлхийн тvvхийн эцэг Грекийн суутан Геродоти "Дэлхийн тvvхдээ хитад гэх олон тооны нэрээр тэмдэглэж (Латин галиг) "Тэд урт дээлтэй уравсан хошуутай гуталтай... эсгий гэртэй... моринд эрэмхэй... мал адгуулан нvvдэллэж..." амьдардаг гэсэн бол христосын "Эртний номд"-д бас хитад гэж тєв азийн дvрвэсэн нvvдэлчдийг дээрх байдлаар дурдан дэлхийд алдаршуулжээ. Ямар ч гэсэн хитад гэж гаапуу vvрсэн шаахай ємссєн хvмvvс биш ажээ.

Эртний гурван их соёлын нэгийг хитадууд бvтээсэн гэдэг нь Хан, Хуася нар биш аж. Урт удаан тvvхэн хугацааны турш тєв азиас vvдэлтэи эри скифт Шvмэр, Хvннv нар варварууд нэрээр Грек, Ром хvрч чинагш тvvхээ мандуулсныг Хуася гэж тэмдэглээгvй хятад гэсэн байна. Дарьт буу, цаас, цай зэргийг нанхиадууд биш Кидан нар тvгээжээ. Сvн улсын тэмдэглэлд "Киданы болд дэлхийд тэргvvнд орно" гэсэн бол 1076 оны 6 сарын 10-нд Хэлvн мужийн цэргийн тєлєєлєгч Нанхиадын эзэн хаанд" Киданы эзэн хаан... цэргийн vзлэг хийхдээ галт сум гээчийг туршин шалгав" гэж мэдээлсэн зэрэг олон сурвалж байдаг аж. Гэтэл Кидан... Хятад китай нэрийг бид буруу ташуурдаж. Тvvнийг нь Нанхиад гэж дэлхий эндvvрч євєг дээдсийн маань тvvх гавъяаг Жунго хэмээн ухаарсаэр бус уу. Тэр байтугай баруунд Чайна гэж нэршсэн нь цай бєгєєд энэ ч киданы тvгээл соёл байж. Цайх, цайлган, цайлах, цайвар гэх цагаан байх утга нь ургамал хандлаж сvvгээр сvлж хэрэглэх цагаан идээний дээд юм.

Нанхиадын хэлэнд цай гэх язгуур vндэс байдаггvй харин жинхэнэ эхээрээ кvтv гэсэн ойлголт хэллэг байдаг гэж хэл мэдэх учир гадарлах євєрлєгч эрдэмтний vгийг сонссон билээ. Европт цай дэлгэрсэн нь Алтан гэгээн хаан (1507-1582 он) Оросын хаанд цай бэлэглэснээр баруунш тvгсэн хэмээдэг. 1313 оны "Арван буянт номын цагаан тvvх"-д "Уухын дээд цай" гэсэн бол XIII зуунд П. Карпино, Г.Рубрук нар хоол цайныхаа дээж зоригийг єргєдєг талаар бичсэн. Нvvдэлчид нийтийн тооллын ємнє ч (НТЄ) цай хэрэглэж байсныг Нанхиад нар сонирхон тэмдэглэснийг "Эсгий туургатны тvvх" (II боть ЄМ 1993) номд тэмдэглэсэн нь буй. Юутай ч цай бол Монголчуудын идээ ундааны дээд дээж мєн бєгєєд эртнээс ёс хvндлэл тєгєлдєр билээ. Иймд Хятад гэж хєршєє нэрлэснээр эцэг дээдсийнхээ тvvх соёлыг нанхиадуудад алдсаар тvvх гажуудсаар бус уу гэж бодогдоно.
Євєрлєгч нар хятад гэсэнгvй Думдад улс гэж орчуулж эрт vеийг нь Нанхиад гэнэ. Иймд БНЖАУ (Жунго) эсвэл БННАУ (Нанхиад) хэмээн нэрлэвээс зохилтой агаад албан ёсны нэр тvvх нь ч ийм бус уу. Бидний будлиулсан Хятад гэдэг энэ нэрнээс болж их тvvх маань самуураад байна.

Тvvхч, зохиолч Н.НАГААНБУУ
(дугаар 251/2699)
Зууны мэдээ сонин